Scoláirí Isteach
Sna blianta a lean, diaidh ar ndiaidh tháinig ábhar éigin scoláirí a raibh spéis ar leith acu i dteanga agus i gcultúr na Gaeilge, ar cuairt go dtí an mBlascaod. Orthusan bhí an Sualannach Carl Wilhelm von Sydow, an teangeolaí Francach Marie-Louise Sjoestedt-Jonval, agus na scoláirí clúiteacha Gaeilge Myles Dillon agus Daniel Binchy.
Chuir pobal níos leithne fós eolas ar an mBlascaod Mór le foilsiú An tOileánach i 1929 agus Fiche Blian ag Fás ceithre bliana ina dhiaidh. Gach samhradh i rith na dtríochaidí thugadh díograiseoirí teanga, múinteorí agus státseirbhísigh cuairteanna rialta ar an Oileán. Theastaíodh uathu a gcuid Gaeilge a chleachtadh nó bualadh leis an Oileánach cáiliúil é féin. B’in mar a tógadh an oiread sin grianghraf den Chriomhthanach agus é ina sheasamh go foighneach agus a shaothar ina ghlaic. Bhí an turasóireacht chultúrtha ar an bhfód.
John Millington Synge (1871-1909)
Thug John Millington Synge cuairt ar na mBlascaod Mór déanach i samhradh na bliana 1905. Ní ag foghlaim Gaeilge a tháinig sé ach é ina scríbhneoir taistil ag lorg inspioráide dá shaothar.
Is faoi anáil a shiúlta feadh chósta thiar na hÉireann, go mór mhór a thréimhsí i measc na n-Oileánach ar an mBlascaod agus in Árainn a chuir sé cuid dá mhórdhrámaí ar fáil. Glactar lena shaothar ‘The Playboy of the Western World’ mar scothdhráma nua-aoiseach. Is é dóichí ná gur bhunaigh Synge acmhainn cainte agus treise pearsantachta na bpríomhcharachtar aige ar oileánaigh a casadh air ar a shiúlta.
In ainneoin gur chuir saothar Synge In Wicklow, West Kerry etc, a foilsíodh tar éis a bháis, olc ar mhórán de mhuintir an Bhlascaoid, bhí a thuairisc géarchúiseach agus é báúil leo agus dian orthu san am céanna.
The whole site of wild islands and sea was as clear and cold and brilliant as what one sees in a dream, and alive with the singularly severe glory that is in the character of this place.
Carl Marstrander (1883-1965)
Ba é Carl Marstrander an chéad mhórscoláire teangeolaíochta a thug cuairt ar an mBlascaod Mór. Tháinig sé i bhfómhar na bliana 1907 chun an Nua-Ghaeilge a fhoghlaim. Agus Tomás Ó Criomhthain á mhúineadh, níorbh fhada go bhféadfadh sé comhrá a dhéanamh go saoráideach leis na hOileánaigh.
I dteannta a chuid scoláireachta bhí scil nach beag ag Marstrander i gcúrsaí lúthchleasaíochta. Léimneoir cuaille oilte a bhí ann. Is dócha go raibh cion ar leith ag na hOileánaigh air mar gheall ar a lúfaireacht agus a neart coirp agus thugaidís ‘An Lochlannach’ air mar ainm ceana.
Tar éis roinnt míonna d’fhág s´an tOileán agus thug sé aghaidh ar Osló athuair. Scríobhadh sé chuig Tomás Ó Criomhthain ar feadh tamaill. D’iarr sé tráth ar Thomás liosta Gaeilge a sheoladh chuige d’ainmneacha plandaí agus ainmhithe an Oileáin.
Ba é Marstrander an chéad chuairteoir a mhúscail sna hOileánaigh agus go háirithe sa Chriomhthanach tuiscint ar shaibhreas agus ar luach suaithinseach a dteanga agus a gcultúir.
Robin Flower (1881-1946)
Tar éis staidéar a dhéanamh ar na clasaicí in Ollscoil Oxford, ceapadh Robin Flower ar fhoireann na lámhscríbhinní i Músaem na Breataine sa bhliain 1906. I 1910 tháinig sé chun staidéar a dhéanamh ar an Sean-Ghaeilge faoi chúram Carl Marstrander i Scoil an Léinn Ghaeilge a bhí nuabhunaithe i mBaile Átha Cliath ag an am. Spreag Marstrander é chun an Nua-Ghaeilge a fhoghlaim, agus chuige sin tháinig sé go dtí an Blascaod Mór i samhradh na bliana 1910. Ba é Tomás Ó Criomhthain a bhí mar oide aige. D’fhill sé an samhradh dar gcionn i dteannta a mhnaoi céile agus iad ar mhí na meala. Tháinig feabhas ar a chuid Gaeilge de réir a chéile agus thosaigh sé ag breacadh síos cuid de scéalta Thomáis. Foilsíodh iad seo tar éis a bháis faoin teideal Seanchas ón Oileán Tiar sa bhliain 1956.
Ba mhó cuairt a thug sé ar an mBlascaod i gcaitheamh na bhfichidí agus na dtríochaidí agus a chlann fairis. Thugadh muintir an Oileáin ‘Bláithín’ air le cion. Tá cuntas glé ar a chaidreamh leis an mBlascaod agus le muintir an Oileáin ina shaothar The Western Island, saothar gairid paiseanta, a bhfuil maorgacht an Oileáin agus tréithe na muintire go gléineach ann.
Nuair a fuair sé bás sa bhliain 1946, scaipeadh a chuid luaithe timpeall ar An Dún, an bhinn is airde san Oileán.
Brian Ó Ceallaigh. (1889-1936)
Rugadh agus tógadh Brian Ó Ceallaigh i gCill Áirne. Fuair sé a chuid oideachais i gColáiste Choill Chluana Gabhann agus i gColáiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath. Go luath tar éis dó a chéim sa Dlí a bhaint amach, 1913, chuir sé spéis i bhfoghlaim na Gaeilge.
Shroich sé an tOileán i mí Aibreáin 1917 agus thug sé an chuid eile den bhliain ag foghlaim na Gaeilge ó Thomás Ó Criomhthain. Ba é an Ceallach a thug an chéad spreagadh agus a ghríosaigh a mhúinteoir chun pinn. Ba é ba thúisce a thug misneach do Thomás chun scéal a bheatha a scríobh agus tuairisc ar shaol an Oileáin a bhreacadh ina fhocail féin. Thug sé Pêcheur d’Islande le Pierre Loti agus bailiúchán de scéalta Maxim Gorky dó le léamh. Thug na leabhair seo misneach agus muinín dó; má bhí an saol ag iascairí Íoslannacha agus ag tuathánaigh na Rúise ina n-ábhar litríochta, bheadh saol an Bhlascaodaigh agus a phobail lán chomh maith leo.
Agus é ag dul amach chun na míntíre ar Oíche Cinn Bhliana bhronn sé a pheann tobair ar Thomás, comhartha measa ar leith air mar scríbhneoir.
Agus é i ndroch-shláinte agus míshásta ina phost mar chigire scoile d’fhág an Ceallach Éire sa bhliain 1923. Thug sé leis lámhscríbhinn shaothar Thomáis agus theip air aon fhoilsitheoir a aimsiú. Ar deireadh, bhronn sé ar Phádraig Ó Siochfhradha é, a chuir in eagar é agus a d’fhoilsigh Allagar na hInise (1928) agus An tOileánach (1929).
Cailleadh an Ceallach in Split san Iúgslaiv, i mí na Nollag 1936.
George Thomson (1903-1987)
Ar chomhairle Robin Flower (Bláithín), tháinig Seoirse Mac Tomáis, scoláire óg sna clasaicí ó Chambridge, go dtí an Blascaod Mór chun Gaeilge a fhoghlaim i mí Lúnasa 1923. Níorbh fhada gur bhunaigh sé dlúthchairdeas buan le Muiris Ó Súilleabháin, Oileánach óg a bhí ar comhaois leis féin.
Ba é foilsiú An tOileánach le Tomás Ó Criomhthain sa bhliain 1929 a spreag Ó Súilleabháin chun scéal a bheatha féin agus a óige ar an mBlascaod a bhreacadh.
Sa bhliain 1931 ceapadh é ina léachtóir le Gréigis i gColáiste na hOllscoile Gaillimh, mar a mbíodh sé ag teagasc trí mheán na Gaeilge. Dhein sé athnuachan ar a chaidreamh le Muiris a bhí ina Gharda Síochána i nGaeltacht Chonamara. Mhisnigh sé Muiris agus Fiche Blian ag Fás á scríobh aige; chuir sé an téacs in eagar agus bhí sé ina chomhúdar i dteannta Moya Llewelyn Davies ar an aistriúchán Béarla Twenty Years A-Growing. D’aitigh sé ar a chara E.M. Forster réamhrá a chur leis agus thug sé féin síntiús chun na costais foilsithe a ghlanadh.
Le linn a thréimhse sa Ghaillimh, scríobh sé ceithre leabhar inGaeilge ar litríocht na Gréige. Thug a thrímhse ar an mBlascaod Mór léargas dó ar fhilíocht eipiciúil na Gréigise agus ar a fhréamhacha sa traidisiún béil.
I gcaitheamh a shaoil ar fad, bhí Mac Tomáis ar phríomhintleachtóirí Marxacha na Breataine. Seasann Marxism and Poetry (1945) teist an ama i gcónaí mar shaothar clasaiceach dá chineál.
I dtreo deireadh a shaoil d’fhill ar fhoinse na gcuimhní a thug sé leis as a óige ar an mBlascaod. Sa bhliain 1977 scríobh sé aiste i nGaeilge An Blascaod a Bhí, agus leagan Béarla de ina dhiaidh sin The Island that Was. Díreach roimh a bhás sa bhliain 1987 foilsíodh leagan cóirithe níos iomláine Island Home.